EORTC QLQ-C30 là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu về EORTC QLQ-C30

EORTC QLQ-C30 là viết tắt của cụm từ "European Organisation for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire-Core 30". Đây là một bảng hỏi đánh giá chất lượng cuộc sống dành riêng cho bệnh nhân ung thư, được phát triển bởi Tổ chức Nghiên cứu và Điều trị Ung thư châu Âu (EORTC). Công cụ này ra đời với mục tiêu chuẩn hóa việc đo lường mức độ ảnh hưởng của ung thư và quá trình điều trị đến các khía cạnh thể chất, tâm lý và xã hội của người bệnh.

Bảng hỏi QLQ-C30 hiện nay là một trong những công cụ phổ biến nhất trong nghiên cứu lâm sàng về ung thư trên toàn cầu. Nó cho phép so sánh giữa các nhóm điều trị, đánh giá tiến triển bệnh theo thời gian, và cung cấp thông tin định lượng phục vụ phân tích kết quả điều trị. Đặc điểm nổi bật là khả năng áp dụng linh hoạt cho nhiều loại ung thư khác nhau thông qua sự kết hợp với các mô-đun bổ sung chuyên biệt.

QLQ-C30 có tính ứng dụng cao nhờ độ tin cậy, độ nhạy và khả năng phân biệt giữa các nhóm bệnh nhân. Với tiêu chí đo lường cụ thể, rõ ràng, và phù hợp với đặc trưng bệnh ung thư, bảng hỏi này đóng vai trò then chốt trong các nghiên cứu lâm sàng giai đoạn III, cũng như các nghiên cứu đánh giá hậu điều trị.

Cấu trúc và nội dung bộ câu hỏi

Bộ câu hỏi EORTC QLQ-C30 gồm tổng cộng 30 mục, chia thành nhiều phần khác nhau. Mỗi phần đại diện cho một khía cạnh cụ thể trong chất lượng sống của bệnh nhân ung thư. Cấu trúc tổng thể có thể tóm gọn như sau:

• 5 thang đo chức năng
• 3 thang đo triệu chứng
• 1 thang đo sức khỏe tổng thể
• 6 mục câu hỏi riêng lẻ về triệu chứng

Tất cả các câu hỏi, ngoại trừ hai mục trong thang đo sức khỏe tổng thể, sử dụng thang điểm Likert 4 mức độ: “Không có”, “Ít”, “Vừa phải”, “Rất nhiều”. Riêng thang đo sức khỏe tổng thể sử dụng thang 7 điểm từ 1 (rất tệ) đến 7 (rất tốt). Điều này cho phép phân loại chi tiết hơn về tình trạng cảm nhận của bệnh nhân trong thời gian gần.

Bảng dưới đây tóm tắt cấu trúc của QLQ-C30:

Nhóm câu hỏi	Số mục	Chức năng/triệu chứng đánh giá
Chức năng thể chất	5	Khả năng đi lại, làm việc nhà, vận động
Chức năng vai trò	2	Công việc, hoạt động thường ngày
Chức năng cảm xúc	4	Lo lắng, căng thẳng, chán nản
Chức năng nhận thức	2	Trí nhớ, khả năng tập trung
Chức năng xã hội	2	Quan hệ bạn bè, gia đình
Triệu chứng (thang đo)	3 x 3	Mệt mỏi, buồn nôn/nôn, đau
Triệu chứng đơn lẻ	6	Mất ngủ, khó thở, chán ăn, táo bón, tiêu chảy, khó khăn tài chính
Sức khỏe tổng thể	2	Nhìn nhận tổng quát về chất lượng sống

Các thang đo chức năng

Thang đo chức năng trong QLQ-C30 phản ánh mức độ mà bệnh nhân cảm thấy có thể thực hiện được các hoạt động hàng ngày, duy trì quan hệ xã hội và ổn định về mặt tinh thần. Những thang này gồm:

• Chức năng thể chất (5 mục)
• Chức năng vai trò (2 mục)
• Chức năng cảm xúc (4 mục)
• Chức năng nhận thức (2 mục)
• Chức năng xã hội (2 mục)

Thang chức năng thể chất đánh giá khả năng vận động, làm việc nhà và các hoạt động thường ngày. Thang chức năng vai trò phản ánh việc thực hiện công việc hoặc học tập. Thang cảm xúc đo lường mức độ lo âu, cáu gắt, buồn rầu. Thang nhận thức tập trung vào khả năng nhớ và tập trung. Thang xã hội đo mức độ ảnh hưởng của bệnh lên quan hệ cá nhân và cuộc sống xã hội.

Các điểm số trong thang chức năng được chuẩn hóa thành thang điểm từ 0 đến 100, với công thức:

$S = \left( \frac{\text{RS} - 1}{\text{Range}} \right) \times 100$

Trong đó RS là điểm trung bình của các mục trong thang đo, và Range là độ rộng của thang điểm gốc. Điểm cao hơn biểu thị chức năng tốt hơn. Điều này giúp so sánh chính xác giữa các nhóm bệnh nhân hoặc giữa các thời điểm điều trị khác nhau.

Các thang đo triệu chứng

EORTC QLQ-C30 không chỉ đo chức năng mà còn đánh giá mức độ khó chịu từ các triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân ung thư. Các triệu chứng này được chia làm hai nhóm: các thang đo triệu chứng và các mục đơn lẻ. Thang đo bao gồm:

1. Mệt mỏi (3 mục)
2. Buồn nôn và nôn (2 mục)
3. Đau (2 mục)

Ngoài ra, các mục đơn lẻ ghi nhận các triệu chứng như: mất ngủ, khó thở, chán ăn, táo bón, tiêu chảy và gánh nặng tài chính do điều trị bệnh. Đây là những khía cạnh thường bị bỏ sót trong các công cụ đánh giá sức khỏe tổng quát, nhưng lại rất quan trọng đối với bệnh nhân ung thư.

Ngược lại với thang chức năng, các thang đo triệu chứng được tính sao cho điểm càng cao thể hiện triệu chứng càng nghiêm trọng. Cũng sử dụng công thức chuẩn hóa:

$S = \left( \frac{\text{RS} - 1}{\text{Range}} \right) \times 100$

Điều này tạo nên sự nhất quán trong việc giải thích kết quả và dễ dàng theo dõi sự thay đổi trong các thử nghiệm điều trị hoặc chăm sóc hỗ trợ.

Thang đo sức khỏe tổng thể và chất lượng sống

Thang đo sức khỏe tổng thể (Global Health Status/QoL Scale) là thành phần trung tâm của bộ EORTC QLQ-C30, giúp phản ánh đánh giá chủ quan của bệnh nhân về tình trạng sức khỏe tổng quát và chất lượng sống của họ trong khoảng thời gian gần đây. Thang này gồm 2 mục (câu 29 và 30), yêu cầu người trả lời đánh giá tình trạng sức khỏe và chất lượng sống tổng thể trên thang điểm từ 1 đến 7.

Sau khi thu thập, điểm số của hai câu này được tính trung bình và chuyển đổi sang thang điểm 0–100 theo công thức chuẩn hóa:

$S = \left( \frac{\text{RS} - 1}{6} \right) \times 100$

Trong đó RS là điểm trung bình của 2 câu hỏi. Điểm càng cao cho thấy người bệnh đánh giá chất lượng sống và sức khỏe tổng thể của họ càng tích cực. Thang này thường được sử dụng như chỉ số đầu ra (primary outcome) trong nhiều thử nghiệm lâm sàng để đo hiệu quả điều trị không chỉ về mặt y học mà cả về cải thiện cảm nhận chủ quan.

Phép tính và quy đổi điểm số

Toàn bộ các thang đo trong EORTC QLQ-C30, sau khi thu thập dữ liệu từ bệnh nhân, đều được chuẩn hóa về thang điểm 0–100 nhằm đảm bảo tính so sánh và diễn giải dễ dàng. Có hai công thức quy đổi được sử dụng tùy thuộc vào loại thang đo:

• Thang chức năng và thang sức khỏe tổng thể (điểm cao là tốt):

$S = \left( \frac{\text{RS} - 1}{\text{Range}} \right) \times 100$

• Thang triệu chứng và mục đơn lẻ (điểm cao là xấu):

$S = \left( \frac{\text{RS} - 1}{\text{Range}} \right) \times 100$

Với mỗi thang, RS là điểm trung bình của các mục trong thang đó, còn Range là độ rộng của thang đo gốc. Công thức này đảm bảo sự tương thích giữa các mục có số lượng câu hỏi khác nhau, đồng thời đơn giản hóa quy trình diễn giải kết quả cho nhà nghiên cứu và bác sĩ lâm sàng.

Bảng dưới đây minh họa sự khác biệt trong cách diễn giải điểm số:

Loại thang đo	Điểm cao	Ý nghĩa
Chức năng	Gần 100	Chức năng tốt, ít hạn chế
Triệu chứng	Gần 100	Triệu chứng nặng
Sức khỏe tổng thể	Gần 100	Sức khỏe và QoL tốt

Ứng dụng trong nghiên cứu và lâm sàng

EORTC QLQ-C30 được ứng dụng rộng rãi trong các nghiên cứu lâm sàng giai đoạn II–III để đánh giá hiệu quả điều trị không chỉ dựa trên chỉ số sinh học mà còn dựa trên tác động đến cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân. Ngoài ra, công cụ này còn được dùng trong:

• Chăm sóc hỗ trợ và giảm nhẹ
• Đánh giá hậu điều trị (survivorship)
• So sánh các chiến lược điều trị
• Phân tích chi phí – hiệu quả

Ở cấp độ cá nhân, QLQ-C30 giúp bác sĩ hiểu rõ hơn về cảm nhận của bệnh nhân, từ đó điều chỉnh kế hoạch chăm sóc phù hợp hơn. Ở cấp độ hệ thống, dữ liệu từ QLQ-C30 có thể hỗ trợ chính sách y tế và nghiên cứu dịch tễ học về tác động lâu dài của điều trị ung thư.

Phiên bản ngôn ngữ và điều chỉnh theo ngữ cảnh

EORTC QLQ-C30 hiện đã được dịch ra hơn 100 ngôn ngữ, bao gồm cả tiếng Việt, và tất cả các bản dịch chính thức đều trải qua quy trình kiểm định nghiêm ngặt về độ chính xác ngôn ngữ, văn hóa và ý nghĩa câu hỏi. Việc sử dụng bản dịch không chính thức hoặc tự dịch có thể dẫn đến sai lệch dữ liệu nghiên cứu.

Ngoài ra, bảng hỏi có thể được điều chỉnh theo từng nhóm bệnh cụ thể bằng cách bổ sung các mô-đun QLQ đặc thù như:

• QLQ-BR23: ung thư vú
• QLQ-PR25: ung thư tuyến tiền liệt
• QLQ-CX24: ung thư cổ tử cung

Các mô-đun này cho phép mở rộng phạm vi đánh giá trong khi vẫn duy trì tính tiêu chuẩn hóa của QLQ-C30. Tất cả mô-đun đều tuân theo nguyên tắc xây dựng và chuẩn hóa tương tự như bộ gốc.

So sánh với các công cụ đo lường khác

EORTC QLQ-C30 thường được so sánh với các công cụ khác như SF-36 (Short Form Health Survey) hay FACT-G (Functional Assessment of Cancer Therapy – General). Mỗi công cụ có ưu và nhược điểm riêng tùy theo bối cảnh sử dụng.

Công cụ	Phạm vi	Ưu điểm	Hạn chế
EORTC QLQ-C30	Ung thư	Chuyên biệt, có mô-đun theo bệnh	Ít phù hợp cho bệnh không ung thư
FACT-G	Ung thư	Dễ dùng, có hỗ trợ mô-đun	Ít thang đo cảm xúc chi tiết
SF-36	Tổng quát	So sánh được với dân số chung	Không chuyên sâu cho ung thư

Hạn chế và các hướng cải tiến

Một số hạn chế thường được ghi nhận với QLQ-C30 bao gồm độ dài bảng hỏi, khó khăn khi áp dụng cho bệnh nhân mệt mỏi nặng, và độ nhạy cảm văn hóa chưa hoàn toàn tối ưu trong một số quốc gia. Đặc biệt, thang điểm 0–100 có thể gây nhầm lẫn cho bệnh nhân không quen với khái niệm chuẩn hóa điểm.

Để khắc phục, EORTC đã phát triển các phiên bản rút gọn như QLQ-C15-PAL cho bệnh nhân chăm sóc giảm nhẹ, và đang nghiên cứu mô hình điện tử ePRO (electronic Patient-Reported Outcomes) để thu thập dữ liệu qua máy tính bảng hoặc điện thoại.

Tài liệu tham khảo

1. Fayers, P., & Aaronson, N. K., et al. (2001). The EORTC QLQ-C30 Scoring Manual (3rd ed.). European Organisation for Research and Treatment of Cancer.
2. Giesinger, J. M., et al. (2016). “Thresholds for clinical importance for four key domains of the EORTC QLQ-C30.” Journal of Clinical Oncology, 34(27), 3271–3280. Link
3. Scott, N. W., et al. (2008). “Evaluating EORTC QLQ-C30 summary score reliability.” Quality of Life Research, 17(2), 309–318. Link
4. EORTC Quality of Life Group. “EORTC QLQ-C30.” https://qol.eortc.org/questionnaire/qlq-c30/
5. Sprangers, M. A. G., & Aaronson, N. K. (1992). “The role of health care providers and significant others in evaluating the quality of life of patients with chronic disease.” Journal of Clinical Epidemiology, 45(7), 743–760.